سازه ای از جنس طبیعت و عجین با کویر - وبلاگ راضانی

به گزارش خبرنگار گروه استان های خبرنگاران از یزد، یزد اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان، استانی کویری در مرکز ایران است که به واسطه ثبت در فهرست جاذبه های گردشگری یونسکو در زمره شهر های مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.

بافق نیز یکی از شهرستان های تاریخی استان یزد است که معروف ترین آثار تاریخی آن شامل حمام و آب انبار کاکامیر، آسیاب و قلعه باقرآباد، ارگ عبدالرضا خان، مسجد جامع و کاروانسرای میدان خان است.

در مرکز شهرستان بافق، بافت تاریخی با موضوع میدان خان چشم هر بیننده ای را مسحور خود کرده و آثار و ابنیه تاریخی خودنمایی می کند. آثاری که قدمتی دیرینه دارند و از خشت و خام، گل و کاهگل بنا شده اند.

در بافت تاریخی و کوچه های کاهگلی آن که عبور کنی، خود را در جهانیی دیگر می بینی که به دور از زندگی ماشینی است.

ساخت بنا های خشتی در هر دوره مورد توجه بوده است. زیرا به راحتی خاک را در محل برداشت کرده و بعد از ساختن خشت آن را به مصرف می رسانده اند.

رضوان السادات بهشتی زاده کارشناس بازسازی بنا های تاریخی در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های خبرنگاران از یزد،گفت: در شهرستان بافق به واسطه قرار گیری در اقلیم گرم و خشک، استفاده خشت از نظر اقتصادی به صرفه بوده و به راحتی از خاک محل در ابعاد مورد نیاز تهیه می گردد و بعد از خشک شدن به مصرف می رسد.

او اضافه نمود: کاهگل ملاتی است که در معماری ایرانی به خصوص در منطقه ها کویر مرکزی به کار می رود. این ملات ترکیبی است از آب، خاک رس و کاه که عمدتا برای اندود کردن سقف ها است.

بهشتی زاده شرح داد: بومی بودن ترکیبات کاهگل باعث کاهش 20 تا 60 درصدی هزینه ها می گردد و هزینه کمی برای ساخت آن به کار می رود.

او ادامه داد: یکی از مهمترین ویژگی های کاهگل این است که در صورت تخریب، مجددا به طبیعت بر می گردد و با ترکیبات بومی خود، آسیبی به محیط زیست نمی زند.

قدمت ملات کاهگل به چهار هزار سال می رسد و باعث می گردد تا در زمستان سرمای بیش از حد و در تابستان گرمای بیش از حد به خانه ها ورود نکند. همچنین هم نشینی کاه و گل باعث شده تا از نفوذ آب به لایه های زیرین جلوگیری گردد.

اما برای ساخت یک کاهگل مناسب و افزایش دوام آن، باید به نکاتی توجه کرد.

حبیب ناصری معمار بنا های تاریخی گفت: هرچند که در دید عمومی بنا های خشتی قدیمی بسیار مقاوم به نظر می رسند، اما در واقعیت این گونه نیست. بنا های خشتی بسیار حساس هستند و عمربالای برخی بنا های خشتی به علت کیفیت بالای مصالح و تدابیری است که برای بالا بردن مقاومت آن ها به کار رفته است.

او با بیان اینکه برای افزایش عمر بنا های کاهگلی، هر سه سال یکبار روکش بنا تجدید می گردد، اضافه نمود: خشت خوب از ترکیب خاک رس همگن و آب و سپس ورز دادن و قالب زدن در ابعاد مورد نظر به دست می آید.

ناصری ادامه داد: وجود کاه در خشت، باعث اتصال دانه های خاک به یکدیگر شده و مقاومت کششی خشت را افزایش می دهد، اما اگر کاه آن بیش از حد باشد، دیوار کاهگلی ترک می خورد.

معمار میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق بیان داشت: برای مقاومت کاهگل و خشت در برابر رطوبت، به آن خاکستر اضافه می کنند. همچنین برای افزایش مقاومت خشت می توان به کاهگل، پشم شتر، موی بز، الیاف درخت خرما، پوست برنج و... طبق دستورالعمل خاصی اضافه نمود.

ناصری شرح داد: برای جلوگیری از خوردن کاهگل از طریق موریانه ها به کاهگل خار شتر اضافه می کنند.

با این وجود کاهگل در کنار تمام مزیت هایی که دارد، از معایبی هم برخوردار است که می توان با تدابیری از بروز آن ها جلوگیری کرد.

بهشتی زاده کارشناس بازسازی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق اشاره کرد: دیوار های کاهگلی قابل شستشو نیستند و با ماده های شوینده مدرن نمی توان آن ها را شست، دستمال کشید و گردگیری کرد.

او اضافه نمود: راه تمیز کردن دیوار کاهگلی، پاشیدن مقداری آب با افشانه به آن است. با این کار بوی کوچه باغ های روستا در خانه می پیچد.

بهشتی زاده تاکید کرد: به علت وجود کاه در بنا های کاهگلی، احتمال حمله موریانه ها به این گونه بنا ها بسیار بالاست و اگر به موقع جلو حمله آن ها گرفته نگردد، بنا دچار خسارات زیادی می گردد.

رنگ گرم کاهگل علاوه بر اینکه چشم انداز زیبایی را در بنا های تاریخی خلق کرده و به زندگی مردم رنگ دلنشینی پاشیده است، اما این روز ها غبار فراموشی رنگ گرم آن را سرد کرده و زندگی فلزی و سیمانی روح و جان خانه ها را گرفته است.

لیلی رنجبر رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردگشری بافق در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های خبرنگاران از یزد، گفت: بافق یکی از شهر های تاریخی استان یزد است که درابتدا هسته توسعه آن در اطراف امام زاده عبدالله (ع) بوده و از بافت تاریخی یکپارچه ای برخوردار بوده است.

او اضافه نمود: در سال های اخیر به دلایل متعددی، این بافت تاریخی گسیخته می گردد و رو به فرسایش می رود.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق ادامه داد: در حال حاضر، نقشه های شهری مسافت بافت تاریخی را کمتر از 28 درصد نشان می دهد که با فرایند رشد زندگی شهرنشینی و مدرنیته شدن و حمایت نکردن ساکنان و مالکان بنا های تاریخی، ممکن است این عدد به کمتر از 10 درصد هم برسد.

رنجبر بیان داشت: در حال حاضر مساحت کنونی شهر بافق 1970 هکتار و مساحد محدوده بافت تاریخی 552 هکتار است.

او یادآور شد: با این وجود اداره میراث فرهنگی به منظور وظایف سازمانی خود توانسته درهر سال حدود سه درصد به بازسازی و احیای بنا های تاریخی کمک کند و اقدامات لازم را انجام دهد.

در این شرایط که بنا های خشت و گلی رو به فراموشی رفته، احیای بوم گردی ها بارقه ای از امید برای احیای خشت و خام ها و کاهگل ها را موجب شده است. اما حفظ و تداوم این معماری حمایت های ملی و برنامه ریزی مسوولانه را می طلبد.

اکبرپور، سرمایه گذار و مدیر اقامتگاه آریز و مشاور حوزه گردشگری گفت: بوم قلعه آریز، سازه ای تماما کاهگلی است که با وجود گذشت 300 سال هنوز ماهیت کاهگلی خود را حفظ کرده است.

او اضافه نمود: باتوجه به اینکه بافق، منطقه ای زلزله خیز محسوب می گردد، وجود این بنای تاریخی و سالم ماندن آن، نشان از مقاومت سازه های کاهگلی در برابر زلزله است.

مشاور حوزه گردشگری ادامه داد: از سازه های کاهگلی می توان به عنوان یک گزینه مدرن نام برد که در توسعه یک منطقه بسیار موثر است.

اکبر پور به پیشینه تاریخی این بوم قلعه اشاره کرد و گفت: قلعه باقر آباد به عنوان یکی از زیباترین دژ های تاریخی این استان همواره مطرح است. این قلعه به دستور عبدالرحیم خان فرزند محمد تقی خان بافقی با حفر قنات در سال 1320 قمری در سه مرحله و با مصالح خشت و گل ساخته شده است.

او اضافه نمود: اکنون این قلعه پس از بازسازی، مجددا احیا شده و به مکانی گردشگری و تاریخی تبدیل شده است.

کاه و گل الفت دیرینه ای با دل دارد و بوی آن روح را نوازش می دهد. همچنین زندگی اقوام مختلف ایرانی از ابتدا آمیخته با خاک بوده و کاهگل به عنوان یکی از مصالح اساسی در انواع معماری مختلف به کار رفته است.

هرچند بازگشت به زندگی کاهگلی در این روزگار محال به نظر می رسد، اما می توان با بهره گیری از مزیت های معماری سنتی، چالش انرژی را مهار کرد.

گزارش از: پریسا رجبی