اثر مدیچی، چگونه سررشته داشتن در چند رشته مختلف باعث فوران ایده و خلاقیت می گردد؟ - وبلاگ راضانی

سال 2002، کتابی به وسیله فرانس جوهانسون با عنوان اثر مدیچی منتشر شد که همین موضوع را آنالیز نموده بود.

عنوان اصلی کتاب:

The Medici Effect: What Elephants and Epidemics Can Teach Us About Innovation

Frans Johansson

جوهرهٔ اثر مدیچی بر این اصل بنا شده است که وقتی به محل تلاقی حوزه ها، رشته ها یا فرهنگ ها پا می گذاریم، می توانیم مفاهیم موجود را به گونه ای تلفیق کنیم که تعداد زیادی ایدهٔ خارق العاده ایجاد شوند.

خاندان مدیچی، خاندانی بودند که در زمان که رنسانس در اروپا شکل می گرفت، در فلورانس فرمانروایی می کردند. عقیده بر این است که محیطی از فرهنگ های مختلف و امکان رشد رشته های متفاوت که در آن موقع در فلورانس به وجود آمده بود، باعث رشد رنسانس و امکان بروز نوآوری های افرادی مانند داوینچی و میکل آنژ شده است.

کتاب در سه قسمت و پانزده بخش نوشته شده است. قسمت اول به تعریف محل های تلاقی و دلیل اهمیت روزافزون آن می پردازد. در قسمت دوم به این سؤال پرداخته می گردد که چرا گام گذاشتن به محل های تلاقی دانش ها و فرهنگ ها ایجاد اثر مدیچی می نماید و ما چگونه می توانیم از آن ها برای ایجاد ایده ها استفاده کنیم و بخش سوم چالش های منحصر به فرد را آنالیز می نماید کهدر راه عملی کردن ایده های بین بخشی وجود دارد.

در قسمت اول تعریفی نوآوری ارائه می گردد.

نوآوری باید سه شرط داشته باشد: نو باشد، ارزشمند باشد و محقّق شده باشد. فراوری عایدی اقتصادی به عنوان زیرمجموعه ای از شرط سوم مطرح می گردد.

هر رشتهٔ کاری یا درسی، حوزه نامیده می گردد به شرطی که مطالب موجود در آن به حدی وسعت داشته باشند که عمری را در آن بتوان سپری کرد. هر حوزه از تعدادی مفهوم تشکیل شده است. بنابراین تعریف، حرفهٔ مکانیکی وسایل نقلیه یک حوزه و چگونگی گرفتن پنجری لاستیک ماشین مفهومی داخل یک حوزه است. حال اگر بتوان با تلفیق مفهومی از یک حوزه با مفهومی از حوزهٔ دیگر، ایدهٔ تازه به وجود آورد، به محل های تلاقی پا گذاشته ایم و ایده های بین بخشی به وجود آورده ایم.

ایده های بین بخشی در مقایسه با همتای خود یعنی ایده های جهت دار که در داخل مفاهیم یک حوزه اتفاق می افتند، دارای مزایای زیرند: تعجب برانگیزند، رشد جهشی ایجاد می نمایند، می توانند حوزهٔ کاملا تازهی را باز نمایند، فضای تازه برای فرد یا سازمان فراوری می نمایند، منبعی برای ایده های جهت دار آینده اند و نهایتا ممکن است جهان را به طرز غیر قابل باوری تغییر دهند.

قسمت دوم که به خلق ایده های بین بخشی اختصاص یافته، با صبحت بر یکی از پایه های خلق ایده های بین بخشی یعنی شکستن سدهای تداعی آغاز می گردد. سدهای تداعی باعث می شوند در هر حوزه مفاهیم خاصی را در یک دستهٔ خاص قرار دهیم و اجازهٔ ورود مفاهیم خارج از این طبقه بندی را به فکرمان ندهیم. این سده ها برای تصمیم گیری های سریع در یک حوزه، کاملا الزامی و مفیدند، اما مانعی در جهت خلاقیت بین حوزه ای اند. برای بروز خلاقیت های بین رشته ای باید سدهای تداعی را بشکنیم.

بقیهٔ بخش های قسمت دوم کتاب به راه های مختلف شکستن سدهای تداعی می پردازد. یادگرفتن چیزهای مختلف، اولین راهی است که می تواند به آشنایی با مفاهیم مختلف و شکسته شدن سدهای تداعی یاری کند.

مهم است بدانیم که عمیق شدن در یک رشته به خاطر شکل گرفتن بیشتر الگوها و سدهای تداعی باعث می گردد که احتمال بروز خلاقیت در آن رشته کمتر گردد. به همین دلیل است که آقای توماس کوهن اشاره می نماید که پارادایم رشته ها اغلب به وسیله کسانی که در آن رشته جوان بوده اند یا کسانی که از رشتهٔ دیگری بوده اند، شکسته شده است.

یکی از خصائص مشترک افراد نوآور، که مؤید آموزش گستردهٔ آن هاست، خودآموزی است. این خصیصه را می توانیم در توماس ادیسون، هنری فورد و استیو جابز ببینیم.

راه دومی که برای شکستن سدهای تداعی پیشنهاد می گردد، معکوس کردن فرضیات بدیهی یک حوزه است. مثالی از معکوس کردن فرضیات را می توان در طریقهٔ رمزگذاری 14 کارت های اعتباری دید. این کارت ها با معکوس کردن یک فرضیهٔ سیستم های رمزدار که می گوید هر دو طرف یک مبادله باید بتوانند با یک روش کد را بازگشایی و بازخوانی نمایند، ممکن شد؛ کاری که اگر نبود تجارت الکترونیک شکل نمی گرفت. در کارت های اعتباری، کامپیوتری که در بانک قرار گرفته است، صحت رمز وارد شده به وسیله کاربر را با الگوریتم خاصی کنترل می نماید، ولی هرگز نباید عین رمز کاربر را دوباره سازی کند.

سومین راه شکستن سدهای تداعی، استفاده از نقطه نظرهای مختلف در نگاه کردن به یک مشکل یا مسأله است. لئوناردو داوینچی می گفت برای حل یک مسأله، اقلا از سه منظر آن مسأله را باید دید.

در نیمه دوم قسمت دوم کتاب، تأکید بر تصادفی بودن خلق ایده هاست. به این معنی که به هیچ وجه نمی توان گفت که اگر چند عامل را کنار هم بگذاریم، الزاما نوآوری خواهیم داشت. اما به رغم تصادفی بودن خلق ایده های تازه، با راه کارهایی می توان امکان بروز این تصادف را افزایش داد. انتخاب شغل های متفاوت، درگیری در طرح هایی با موضوعات متنوع و انتخاب تفریح های مختلف، یکی از این راه کارهاست. وقتی که حرفهٔ تازه یاد می گیریم، کارایی ما حتی در حرفهٔ قبلی نیز افزایش می یابد. راه کار دیگر افزایش احتمال بروز نوآوری، تشکیل گروه هایی با تنوع در مهارت ها و دانش افراد درگیر یا تعامل با گروه های مختلف مردم است. متأسفانه این کار ما به طور ناخودآگاه تمایل داریم افرادی که به ما شباهت دارند را در اطراف خود جمع کنیم. برای مقابله با این اثر به مدیرانی که تمایل به تشویق نوآوری دارند، پیشنهاد می گردد کسانی را استخدام نمایند که به آن ها راحت نیستند یا حتی در مهارت آن ها نیاز ندارند.

راه کار بعدی که پیشنهاد می گردد، افزایش تعداد ایده هاست. به طور معمول فقط ده درصد ایده هایی که مورد آزمایش قرار می گیرند، پیروز می شوند. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم با داشتن ایده های معدود به نوآوری دست پیدا کنیم. شاید اگر بدانیم که ادیسون 1035 ثبت اختراع داشته یا این که پیکاسو 20000 اثر هنری ترسیم نموده است، ولی از بین آن ها فقط تعداد معدودی شناخته شده اند، به ما یاری کند که به خلق ایده های متعدد بپردازیم.

قسمت سوم کتاب که به محقق کردن ایده ها و تبدیل آن ها به نوآوری اختصاص یافته، بر دو نکته تأکید دارد: اول آمادگی برای پذیرش شکست و دوم پذیرش مخاطره.

کسی که در راه خلاقیت و نوآوری گام می گذارد، باید قطعا آمادهٔ چشیدن طعم شکست باشد. روبرو شدن با شکست نیازمند از دست ندادن انگیزهٔ آزمایش های مجدد و حفظ منابع (چه اقتصادی، چه اعتباری) برای سر برآوردن از ورای شکست هاست. شاید بتوان گفت که بزرگ ترین شکست، اقدام نکردن برای اجرای ایده است. به همین دلیل به مدیرانی که معتقد به نوآوری اند، پیشنهاد می گردد شکست را در سازمانشان ترغیب نمایند و به افرادی که اندازه کمی شکست در کارشان دارند به دیدهٔ شک بنگرند، چون اندازه کم شکست می تواند نشان دهندهٔ اقدام نکردن برای آزمایش ایده های تازه باشد. سیاست مدیران در پاداش دادن به خلاقیت ها و نوآوری ها نیز بسیار مهم است. آن گونه که تحقیقات متعدد نشان داده اند، پاداش های خارجی از بین برندهٔ خلاقیت است. مهم ترین چیز برای حفظ روحیهٔ خلاق، پاداش های داخلی و از همه مهم تر این است که صاحب ایده بداند که ایده اش به نام کس دیگر تمام نخواهد شد.

از آن جا که انسان ذاتا مخالف پذیرش مخاطره، خصوصا برای به دست آوردن چیزی تازه است، پرورش روحیهٔ مخاطره پذیری و خروج از حاشیهٔ امن موجود، یکی از پیش نیازهای عملی کردن ایده های تازه است.

کتاب های معدودی اند که بعد از انتشار نامشان وارد فرهنگ رشتهٔ خاصی می شوند و به صورت روزمره مورد استفاده قرار می گیرند. کتاب اثر مدیچی یکی از این کتاب هاست. بعد از انتشار این کتاب در مباحث نوآوری اصطلاح اثر مدیچی به راحتی مورد استفاده قرار می گیرد. جذابیت این کتاب غیر از طریقهٔ کنار هم گذاشتن منابع معتبر مباحث مربوط به نوآوری-که باعث می گردد خواندن کتاب، به گونه ای مرور مباحث علمی مرتبط باشد-به اندازه زیادی مدیون مثال های متعدد و مصاحبه هایی است که نگارنده با نوآوران دو دههٔ اخیر انجام داده است.

در مجموع اگر موضوعات مربوط به نوآوری را به سه حیطهٔ مدیریت نوآوری، ملزومات نوآوری و مهارت های فکری لازم تقسیم کنیم، این کتاب مرور خوبی بر دو مورد اول در حیطهٔ نوآوری های بین بخشی ارائه می دهد. اما به مهارت های فکری لازم به هیچ وجه نپرداته است. البته اصلا نمی توان به نگارندهٔ کتاب ایراد گرفت؛ زیرا این موضوعی است که خود، موضوع کتاب های متعددیی است که تا کنون انتشار یافته اند.

منبع: مقاله دکتر علیرضا زمانی - شماره 99 کتاب ماه علوم و فنون